نوع تخریب در جنگل های هیرکانی
Wednesday، ۲۶ Aazar ۱۳۹۹
بخش دوم
در باب نوع تخریب جنگلهای هیرکانی
طرح‌های جنگلداری کلاسیک، ارزش جنگل را صرفاً در جسم درخت دیده و می‌بیند، نه در مواهب درخت.همان مواهبی که طی سالیان دراز عمر خود (میلیون ها سال ) بر بستر حیات انسان‌ها و جانداران به رایگان تقدیم کرده است و حالا بخش‌هاي وسيعي از جنگل های هيركاني تا دهه‌هاي آينده ديگر استمرار تجديد حيات طبيعي نخواهند داشت.
ما نمي‌دانستيم كه با جنگلداری کلاسیک و قطع درختان و ايجاد مسكن، پيوندهاي همزيستي بين واحدهاي طبيعي و مستقل جنگل را برهم مي‌زنيم. خيلي‌ها به جنگل مي‌روند و از زيبايي آن مسحور مي‌شوند اما پيوندها در جنگل فقط ناشي از حضور درختان نيست بلكه آن عوامل پيوند اكولوژيكي كه همزيستي اجزاي يك اكوسيستم جنگلي را شكل مي‌دهد عمدتا در درون زمين قرار دارند كه ما قادر به ديدن آن نيستيم. به واقع، جنگل زماني اهميت دارد كه زنجيره حيات آن حفظ شود. شروع حيات در جنگل با تجزيه لاش‌برگ‌هاي خزان شده و تشكيل لايه هوموس خاك كه مملو از مواد آلي است، شكل مي‌گيرد.
هر عرصه‌اي از جنگل كه در آن هوموس خاك تشكيل شود يعني سايه، رطوبت، مواد معدني و زاد و ولد طبيعي هم هست. اما الان در اثر قطع درختان و فراواني فضاي باز تشكيل هوموس در جنگل كم شده پس اگر كسي در عرصه جنگلي سا خت‌و‌سازي كرده و اگر حتي يك يا دو درخت را قطع كرده باشد بايد بداند كه پيوند همزيستي گروه‌هاي درختي و علفي كه در واقع اجزاي اصلي يك اكوسيستم جنگلي هستند را از بين برده است. با قطع هر درخت، يك اكوسيستم جنگلي خرد ۱۰۰ تا ۳۰۰ مترمربعي از بين مي‌رود. زماني كه اكوسيستم خرد از بين برود، تخريب جنگل آغاز مي‌شود و ما با تخريب حاصله، زمينه را براي ورود آفات و آسيب‌پذيري جنگل بيشتر كرده‌ايم. و ماجرا به اینجا ختم نمی شود؛ ميليون‌ها درخت قطور را در جنگل هيركاني قطع كرديم در حالي كه پاي درختان قطور يعني در منتهي‌اليه ريشه عمودي هر درخت قطور يك چشمه‌سار وجود داشت. درخت طي مراحلي، گاز كربنيك را از طريق روزنه برگ‌هايش جذب مي‌كند در مقابل اكسيژن را به هوا پس مي‌دهد. خوراك اصلي درخت گازكربنيك است كه پس از انباشت كامل گازكربنيك در تمامي اندامش، مازاد آن را از طريق ريشه‌هاي موئين ريشه عمودي خود به سنگ مادري زمين(عمق ۱۵يا ۲۰متر) تزريق مي‌كند. طي بارش، آب باران از طريق ريشه‌ها جذب و با CO2 تركيب شده و نهايتا اسيدكربنيك تشكيل مي‌شود كه بي‌رنگ‌‌ترين و بي‌بوترين اسيد دنياست. اسيدكربنيك سنگ مادري را تجزيه و حل مي‌كند، بدين‌ترتيب پاي ريشه درخت، حفره يا كارست ايجاد مي‌شود. باراني كه در جنگل مي‌بارد در آن حفره عمق ۱۵يا ۲۰ متري جمع مي‌شود و چشمه را پديد مي‌آورد، و قطع درخت به معناي خشكاندن چشمه‌ها و بستن راه آب سفره‌هاي زيرزميني است. پس به همين راحتي ما تيشه بر ريشه اكوسيستم‌هاي جنگلي خرد جنگل هيركاني زديم.
باید توجه داشت که بعد از عصر يخچال‌هاي طبيعي در دوران چهارم زمين‌شناسي يا كواترنري، تمام جنگل‌هاي خزان‌كننده دنيا به زير يخچال‌هاي طبيعي رفت و نابود شد. اما در دامنه شمالي البرز يخچال‌ها پسروي كردند كه موجب باقي ماندن درختان پهن‌برگ خزان‌كننده از جمله بلوط بلند مازو يا انجيلي با قدمت بيش از ۳۰ ميليون سال شد، اين درختان در جنگل انحصاري هيركاني باقي ماندند تا يك ميراث كهن باشند، درختاني كه هم‌اكنون در اروپا و آلمان تنها فسيل آنها موجود است اما ما بعنوان یک ایرانی چه گامی برای حفظ و نگهداشت این جنگلهای ارزشمند انجام داده ایم؟
متن با اقتباس از مقالات دکتر داریوش خانلری (جنگل شناس و اکولوژیست جنگل) نگارش شده است.
